Interview met ZZP-expert Pierre Spaninks 

ZZP-expert Pierre Spaninks over vechten met bazen, leven als zzp’er en de toekomst van zelfstandig ondernemerschap.

Pierre Spaninks (62) komt uit een familie waar zelfstandig werken en loondienst elkaar per generatie afwisselen. Zijn opa verzette zich hevig tegen het onvrije bestaan, en ging volgens Pierre letterlijk op de vuist met bazen. Zijn vader floreerde juist in het loondienst-wezen: die begon als jongen van 12 op de bedrijfsschool van Phillips en mocht na 40 jaar trouwe dienst met vervroegd pensioen.

Pierre zelf zit meer op het pad van zijn opa. Eerst geniet hij van de vrije rol die hij aan een universiteit mag spelen, maar daarna loopt hij al snel vast binnen een grote adviesorganisatie. Pierre breekt met het leven als manager in loondienst en stapt over naar de freelance journalistiek, een discipline waar hij in zijn studietijd al aan had geroken.

Als belangenbehartiger van zelfstandige journalisten en andere vrije schrijvers merkt Pierre dat z’n hart sneller gaat kloppen van de fascinerende ontwikkelingen rondom zzp’ers. Als vanaf 2012 de politieke discussie oplaait, wil hij inhoudelijk eigenlijk alleen nog maar daarmee bezig zijn, en dat lukt. Tegenwoordig verdient hij daar – uiteraard als zzp’er – de kost mee en staat er op z’n visitekaartje: Pierre Spaninks, ZZP-expert.

“Er is geen bedrijf, geen vereniging en geen overheid waar de vacature ‘zzp-expert’ open staat. Dat hokje bestaat gewoon niet.”

ZZP-expert, wat een prachtige titel. Kan je kort vertellen wat een zzp-expert precies doet? En hoe je daarmee de rekeningen betaalt?

De basis van mijn werk is bijhouden wat er op de arbeidsmarkt gebeurt. Wat voor discussies worden er gevoerd? Welke belangrijke ontwikkelingen zijn er gaande? Daar doe ik onderzoek naar, daar blog ik over en daarover vertel ik over op radio en tv. Ook heb ik een column in de Quote die daarop gebaseerd is.

Daar krijg ik vervolgens weer een bepaalde bekendheid mee, waardoor mensen die congressen en symposia organiseren denken: ‘Misschien is die Pierre wel leuk om eens te vragen als spreker.’

En dan komt er nog een derde trappetje achteraan waar ik de meeste rekeningen voor kan schrijven. Dat is wanneer mensen me ergens hebben horen spreken en zeggen: ‘Pierre, ik heb altijd met plezier met zzp’ers gewerkt, maar ik begin het ingewikkeld te vinden. Ik weet niet of het binnen de regels van de Belastingdienst nog wel kan. Wil je me helpen om eens naar onze situatie te kijken en dat proces door te lichten?’

Onderzoeker, schrijver, adviseur; dat zijn al een behoorlijk aantal verschillende functies. Is dat nou ook iets wat het zelfstandig ondernemerschap zo aantrekkelijk maakt? Dat je je niet hoeft te beperken tot maar één van de kwaliteiten die je als mens bezit?

Exact. Er is geen bedrijf, geen vereniging en geen overheid waar de vacature ‘zzp-expert’ open staat. Dat hokje bestaat gewoon niet. Terwijl alle dingen die ik nu doe wel stukjes van mezelf zijn, van mijn persoonlijkheid. Daar zitten alle competenties in die ik bezit. Dit klinkt vast heel cliché, maar doordat ik zzp’er ben, kan ik echt beter zijn wie ik ben!

Ik hoef namelijk geen stukken van mezelf weg te stoppen. Ik kan onderzoek doen als het nieuwsgierige jongetje dat ik ben, maar ik kan ook gewoon nog lekker stukjes schrijven. Zelfs de ervaring uit mijn eerdere carrière als organisatieadviseur komt nu weer goed van pas. Doordat ik zzp’er ben kan ik al deze dingen combineren, misschien niet in elke klus maar wel over het jaar heen.

Toch beschrijven ze in de media en politiek een ander soort beeld van de zzp’er. Gedwongen zelfstandigheid, schijnzelfstandigheid, arme mensen die geen pensioen kunnen opbouwen. Hoe kijk jij daar tegenaan?

De ruim 1 miljoen Nederlandse zzp’ers – zoals geteld door het CBS – variëren van de middelbare scholier met pukkels die een jaartje pizza’s bezorgt op een overeenkomst opdracht tot de zelfstandig gevestigde psychiater die haar hele leven fulltime dat werk zal blijven doen.

Mensen denken bij zzp’ers vaak aan die fietskoerier, terwijl er daar maar een paar duizend van zijn, op het totaal vind je dat amper terug. Bovendien zijn dat – in tegenstelling tot die psychiater – helemaal geen zelfstandigen die hun leven daar echt op inrichten. Er is een groot gebrek aan echte kennis over zzp’ers, terwijl je die wel nodig hebt om goed beleid te kunnen maken.

Maar hoe komt het dan precies dat het beeld rondom zzp’ers merendeels zo negatief is? Als we kijken naar de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de veranderingen in de manier waarop we werken, dan is de opkomst van het zzp-schap toch juist een fantastische ontwikkeling?

Ik heb twee verklaringen. Een psychologische en een politieke. Psychologisch: generaties werkenden hebben sinds de jaren vijftig veel geïnvesteerd in het systeem waarin ook mijn eigen vader floreerde: met vakbonden, cao’s, vaste banen voor het leven, gegarandeerde pensioenen, etc. Dat heeft heel lang goed gewerkt, maar ondertussen heeft de wereld niet stilgestaan.

Nu steeds meer mensen uit dat systeem stappen en voor zichzelf beginnen, reageren de achterblijvers met een mengeling van zorg en afgunst. Zorg om het draagvlak van hun eigen stuk van het sociale stelsel – blijft dat wel betaalbaar? – en afgunst om de vrijheid van degenen die uit die mallemolen stappen.

Daar doorheen speelt een politiek verhaal. De vakbonden en de politieke partijen waar die mee verweven zijn, zien hun basis afbrokkelen. Minder leden, minder inkomsten, minder kiezers, minder invloed. De opkomst van de zzp’er is daar maar een van de vele factoren in, maar wel een heel zichtbare. Dat voelt voor hen als een bedreiging van hun positie. Dus gaan ze werken in loondienst verheerlijken en werken vanuit zelfstandigheid verdacht maken. Dat moet allemaal terug in het systeem, in hun systeem waar zij profijt van hebben.

Dat klinkt alsof ‘uit die mallemolen stappen’ sowieso niet heel gemakkelijk wordt gemaakt. Stel ik werk al een aantal jaar in loondienst, maar denk erover na om als zzp’er aan de slag te gaan. Waar loop ik dan tegenaan?

Als je een baan hebt, zijn daar allerlei extra zekerheden aan gekoppeld – bovenop de zekerheden die alle Nederlanders hebben, dus ook zelfstandigen. Denk aan de WW, de Ziektewet en het pensioenfonds, maar ook aan opleidingen en trainingen die je nodig hebt om je werk te kunnen blijven doen.

Als zelfstandige moet je die extra’s allemaal zelf organiseren en betalen. En dan moet je ook nog eens een reserve opbouwen voor als de markt tegenzit en je een tijdje minder werk hebt. Daar zijn allemaal slimme oplossingen voor, maar die komen je niet aanwaaien.

Eigenlijk is het reuze onhandig dat de zekerheden die je hebt als werkende, gekoppeld zijn aan een arbeidsovereenkomst en arbeidsvoorwaarden. Het zou veel logischer zijn om dat om te keren, en die zekerheden te koppelen aan de werkende, zodat ze met jouw leven en jouw loopbaan meebewegen. Dan zou je je veel vrijer en soepeler kunnen bewegen over de arbeidsmarkt, en makkelijker werk vinden waarin je niet alleen nuttig bent, maar ook zelf volledig tot je recht komt.

“We komen in heel veel sectoren arbeidskrachten tekort, en op zzp’ers houden we de rem. Die rem moet ervan af!”

Maar dat zou toch moeten kunnen? We zien nu toch al dat ons sociale contract met de maatschappij ontzettend aan het veranderen is?

Het stomme is dat zzp’ers verweten wordt dat zij het sociale contract zouden verbreken, dat het hedonisten zouden zijn die geen boodschap hebben aan solidariteit; alsof het arbeidscontract het enig denkbare contract met de samenleving is! Terwijl, wat ik veel zzp’ers juist zie doen, is bijna wanhopig en hoopvol tegelijk zoeken naar mogelijkheden om iets te kunnen betekenen voor de samenleving.

In plaats van dat we de kracht daarvan erkennen en proberen die mensen te ondersteunen, wordt dat juist heel erg klein gehouden. We moeten daar als economie en als samenleving juist ons voordeel mee doen en erover nadenken over hoe we dat kunnen faciliteren.

“Niet iedereen heeft de ambitie, het karakter en de capaciteit om als zzp’er te werken. Net zoals lang niet iedereen het veertig jaar lang in loondienstverband volhoudt. Maar waarom zou dat moeten?”

Nederland is een van de meest innovatieve economieën op de wereld, maar we onderbenutten een enorm potentieel. We komen in heel veel sectoren arbeidskrachten tekort, en op zzp’ers houden we de rem. Die rem moet ervan af!

Wordt dan iedereen zzp’er? Nee natuurlijk niet. Niet iedereen heeft de ambitie, het karakter en de capaciteiten om als zzp’er te werken. Net zoals lang niet iedereen het veertig jaar lang in loondienstverband volhoudt. Maar waarom zou dat moeten?